مرکز تحقیقات بیماریهای مزمن تنفسی

چگونه ریه‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرند؟

هوا از نای (تراکه‌آ) که می‌توانید آن را در گلوی خود احساس کنید به دو مجرای بزرگ دیگر به نام نایژه (برونکی)می‌رسد. درون ریه این لوله‌ها بارها تا ۲۰ بار تقسیم شده و مجراهای ریزتری به نام نایژک‌ها (برونشیول) را می‌سازند که هر کدام در نهایت به یک کیسه‌ی هوایی (آلوئولی) ختم می‌شود؛ درست مانند یک درخت.

این کیسه‌های هوایی دیواره‌های بسیار نازکی دارند که پر از عروق خونی (مویرگ‌ها) است. اکسیژنی که تنفس می‌کنید سرانجام وارد همین مویرگ‌ها خواهد شد. در همین زمان، کربن‌دی‌اکسید، محصول جانبی متابولیسم بدن، دفع می‌شود.

ریه‌ها متکی به الاستیسیته‌ی خاصی در نایژک‌ها و کیسه‌های هوایی هستند که هوا را از آن‌ها بیرون می‌برد، بدون این که ما انرژی زیادی برای تنفس صرف کنیم. COPD باعث می‌شود این خاصیت از دست رفته و کیسه‌ها متسع شوند و قسمتی از هوایی که تنفس کرده‌اید در ریه باقی خواهد ماند.

دلایل انسداد مجاری هوایی

آمفیزم: این بیماری ریوی موجب تخریب دیواره‌های نازک و فیبرهای الاستیک کیسه‌های هوایی می‌شود. هنگام بازدم این مجاری کوچک روی هم می‌خوابند و خروج هوا را از ریه‌ها مشکل می‌کنند

برونشیت مزمن: در این عارضه، نایژک‌ها باریک و ملتهب شده و ریه‌ها خلط بیشتری تولید می‌کنند که می‌تواند همین مجاری باریک را ببندد. به منظور باز کردن مجاری فرد بیمار سرفه‌های طولانی مزمن خواهد داشت.

نقص آلفا-۱-آنتی‌تریپسین

تقریباً در ۱% جمعیت بیمارانCOPD، این بیماری از نوعی ناهنجاری ژنتیکی ناشی می‌شود که باعث می‌شود سطوح پروتئین آلفا-۱-آنتی‌تریپسین در بدن پائین باشد. آلفا-۱-آنتی‌تریپسین در کبد ساخته شده و برای محافظت از ریه‌ها وارد جریان خون می‌شود. این پروتئین از کبد نیز مانند ریه محافظت می‌نماید و نقص آن موجب آسیب به ریه و کبد نه تنها در بزرگسالان، بلکه در نوزادان و کودکان خواهد شد.

برای بزرگسالان مبتلا بهCOPD مرتبط با نقص آلفا-۱-آنتی‌تریپسین، گزینه‌های درمانی همان مواردیست که برای بقیه هم استفاده می‌شود. علاوه بر آن، برخی از این بیماران را با جایگزینی پروتئین مورد نظر می‌توان درمان کرد که شاید از آسیب‌های بعدی جلوگیری نماید.

عوارض

عفونت‌های تنفسی: بیمارانCOPD بیشتر احتمال دارد سرما بخورند و دچار آنفولانزا یا ذات‌الریه شوند. هر عفونتی که در ریه‌ها ایجاد شود تنفس را دشوارتر کرده و آسیب به بافت ریه را تشدید خواهد نمود. واکسن سالانه‌ی آنفولانزا و واکسن منظم در برابر نومونیای پنوموکوکال می‌تواند از برخی عفونت‌ها پیشگیری کند.

مشکلات قلبی: به دلایلی که کاملاً معلوم نیست، COPD خطر بیماری‌ قلبی را افزایش می‌دهد؛ از جمله‌ حمله‌ی قلبی. ترک سیگار شاید این خطر را کاهش دهد.

سرطان ریه: بیمارانCOPD در خطر بالای برای داشتن مرگ‌آورترین سرطان، یعنی سرطان ریه هستند. ترک سیگار شاید این خطر را کاهش دهد.

فشار خون بالا در شریان‌های ریوی: COPD شاید فشار خون را در شریان‌های ریوی که خون را از قلب به ریه‌ها می‌آورند بالا ببرد (هایپرتانسیون ریوی)

افسردگی: دشواری در تنفس می‌تواند شما را از انجام فعالیت‌هایی که لذت می‌برید بازدارد و درگیر بودن با چنین بیماری‌هایی جدی به افسردگی می‌انجامد. اگر احساس غمگینی و تنهایی می‌کنید یا فکر می‌کنید دچار افسردگی هستید با پرشک خود صحبت نمائید.

تست‌های عملکرد ریوی: این تست‌ها مقدار هوایی را که در دم و بازدم مبادله می‌شود و انتقال اکسیژن کافی به خون‌ را اندازه می‌گیرند. اسپیرومتریمعمول‌ترین تست عملکرد ریوی است. در طول انجام این تست از شما خواسته می‌شود تا به درون لوله‌ی دستگاه اسپیرومتر بدمید. این دستگاه میزان هوایی را که ریه‌ی شما نگه می‌دارد و سرعت دمیدن‌ هوا به بیرون را اندازه می‌گیرد. اسپیرومتری حتی می‌تواندCOPD را قبل از بروز علائم و نشانه‌هایش تشخیص دهد. همچنین می‌توان از این تست برای ردیابی پیشرفت بیماری و پایش کارکرد درمان استفاده نمود. اغلب از اسپیرومتری برای سنجش اثرات داروهای گشادکننده‌ی نایژک‌ها (برونکودیلاتور) استفاده می‌شود. تست‌های دیگر شامل اندازه‌گیری حجم‌های ریوی، ظرفیت انتشاری و پالس اکسیمتر است.

  X-ray قفسه‌ی سینه: این تست می‌تواند آمفیزم، یکی از اصلی‌ترین دلایلCOPD را نشان دهد. همچنین دیگر مشکلات ریوی و البته نارسایی قلبی قابل تشخیص است.

سی‌تی اسکن: CT اسکن ریه برای تشخیص آمفیزم و تعیین فوائد جراحی برای درمانCOPD کارکرد دارد. سی‌تی اسکن همچنین برای غربالگری سرطان ریه استفاده می‌شود.

بررسی گاز خون شریانی: این تست خون عملکرد ریه‌ها را در انتقال اکسیژن و کربن‌دی‌اکسید اندازه‌گیری می‌کند.

تست‌های آزمایشگاهی: این تست‌های برای تشخیصCOPD استفاده نمی‌شوند اما برای تعیین دلیل نشانه‌ها و دیگر عوارض شاید به کار برده شوند؛ برای مثال، تشخیص نقص آلفا-۱-آنتی‌تریپسین که در برخی مواردCOPD دیده می‌شود یکی از آن‌هاست. این تست معمولاً با وجود سابقه‌ی خانوادگی و بروز بیماری قبل از ۴۵ سالگی انجام می‌شود.

دارودرمانی

چندین دسته از داروهای برای درمان نشانه‌ها و عوارضCOPD استفاده می‌شوند. برخی از آن‌ها شاید مرتباً مصرف شوند و برخی فقط وقتی نیاز باشد.

برونکودیلاتورها

این داروها معمولاً استنشاقی اند و عضلات اطراف مجاری هوایی را شل می‌کنند. این کار می‌تواند سرفه کردن و کوتاهی تنفس را تسکین داده و تنفس را آسان‌تر نماید. بسته به شدت بیماری، شاید به برونکودیلاتور سریع‌العمل قبل از فعالیت و نوع کنداثر برای مصرف مداوم نیاز داشته باشید.

برونکودیلاتورهای سریع‌الاثر شامل آلبوترول (ProAir HFA, Ventolin HFA)، لوالبوترول (Xopenex HFA) و ایپراتروپیوم (Atrovent) می‌شود. برونکودیلاتورهای کنداثر شامل تیوتروپیوم (Spiriva)، سالمترول (Serevent)، فورموترول (Foradil, Perforomist)، آرفورموترول (Brovana)، اینداکاترول (Arcapta) و آسلیدینیوم (Tudorza) است.

استروئیدهای استنشاقی

کورتیکواستروئیدهای استنشاقی توانایی کاهش التهاب و کمک به جلوگیری از تشدید بیماری را دارند. عوارض جانبی شاید شامل کبودی، خشونت و عفونت در دهان باشد. این داروها برای بیمارانی که دوره‌های تشدید دارند مفید اند. فلوتیکازون(Flovent HFA, Flonase) و بودزونید (Pulmicort Flexhaler, Uceris) نمونه‌هایی از استروئیدهای استنشاقی هستند.

استنشاقی‌های ترکیبی

برخی داروها از ترکیب برونکودیلاتورها و استروئیدهای استنشاقی استفاده می‌کنند. سالمترولو فلوتیکازون (Advair) و فورموترول و بودزونید (Symbicort) نمونه‌هایی از این داروهای ترکیبی هستند.

استروئیدهای خوراکی

برای بیمارانی که دوره‌های تشدید حاد متوسط تا شدید دارند، دوره‌هایی کوتاه (برای مثال، ۵ روز) استفاده از کورتیکواستروئید خوراکی از بدتر شدنCOPD جلوگیری می‌کند. اگرچه، استفاده‌ی طولانی‌مدت از این داروها می‌تواند به عوارض جانبی جدی، مثل افزایش وزن، دیابت، پوکی استخوان، آب‌مروارید و افزایش خطر عفونت بیانجامد.

مهارکننده‌های فسفودی‌استراز ۴

داروی جدیدی که برایCOPD شدید و نشانه‌های برونشیت مزمن تأیید شده است روفلومیلاست (Daliresp)، نوعی مهارکننده‌ی فسفودی‌استراز ۴ می‌باشد. این دارو التهاب مجاری هوایی را کاهش داده و آن را شل می‌کند. عوارض جانبی شایع عبارتند از اسهال و کاهش وزن.

تئوفیلین

این داروی بسیار ارزان شاید به بهبود تنفس و جلوگیری از تشدید بیماری کمک کند. عوارض جانبی تئوفیلین شامل حالت تهوع، سردرد، ضربان قلب تند و لرزش می‌باشد. عوارض جانبی مربوط به دز مصرفی اند و دزهای کم پیشنهاد می‌شوند.

آنتی‌بیوتیک‌ها

عفونت‌های تنفسی، مثل برونشیت حاد، نومونیا و آنفولانزا می‌توانند نشانه‌هایCOPD را تشدید نمایند. آنتی‌بیوتیک‌ها به درمان تشدیدهای حاد بیماری کمک می‌کنند ولی عموماً برای پیشگیری توصیه نمی‌شوند. اگرچه، اخیراً مطالعه‌ای نشان داد که آنتی‌بیوتیک آزیترومایسین از تشدیدCOPD جلوگیری می‌کند اما هنوز مشخص نیست این اثر مربوط به خصوصیات آنتی‌بیوتیکی آن است یا ویژگی‌های ضدالتهابی‌اش.

ریه‌درمانی

پزشکان معمولاً از این روش‌های درمانی برای بیمارانی باCOPD متوسط تا شدید استفاده می‌کنند.

اکسیژن‌درمانی: اگر اکسیژن کافی در خون نباشد، شاید نیازمند مصرف مکملی آن باشید. چندین دستگاه برای این کار وجود دارد که شامل واحدهای کم‌وزن و قابل حملی می‌باشند و هنگام کارهای روزمره و رفت‌وآمد در شهر استفاده می‌شوند. برخی از بیماران COPD فقط زمانی به اکسیژن نیاز پیدا می‎کنند که در حال فعالیت یا خواب باشند. برخی دیگر هم به صورت دائمی اکسیژن مصرف می‌کنند. این درمان می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد و تنها روش درمانی ثابت شده برای افزایش طول عمر است.

برنامه توانبخشی ریه: این برنامه‌ها عموماً آموزش، تمرین ورزش کردن، توصیه‌های تغذیه‌ای و مشاوره‌ای را با هم ترکیب می‌کنند. این کار توسط جمعی از متخصصان انجام می‌گیرد. توانبخشی ریه شاید طول مدت بستری شدن را کاهش و توانایی انجام فعالیت‌های روزانه را افزایش دهد.

مدیریت‌ تشدیدها

حتی اگر پروسه‌های درمانی در جریان باشد، ممکن است برای روزها یا هفته‌ها نشانه‌های بیماری تشدید گردد. این موقعیت را تشدید حاد می‌نامند و اگر درمان مناسب و فوری صورت نگیرد شاید به نارسایی ریوی بیانجامد.

تشدید بیماری شاید بر اثر عفونت تنفسی، آلودگی هوا یا دیگر محرک‌های التهابی صورت گیرد. دلیل هر چه که باشد، درمان فوری هنگام مشاهده‌ی افزایش پایداری سرفه‌ها، تغییر در موکوس و تنفس ضروری است.

در زمان تشدید بیماری، داروهای اضافی مثل آنتی‌بیوتیک‌ها، استروئیدها یا هر دو و اکسیژن‌درمانی در بیمارستان ممکن است نیاز باشد. با بهبود نشانه‌ها پزشک احتمالاً با شما درباره‌ی پیشگیری از مواردی در آینده، مثل ترک سیگار، استفاده از استروئیدهای استنشاقی، برونکودیلاتورها یا دیگر داروها، واکسن سالانه‌ی آنفولانزا و اجتناب حداکثری از آلودگی هوا صحبت خواهد کرد.

جراحی

جراحی برای آن دسته از بیماران آمفیزمی شدید که دارو به تنهایی برایشان اثرگذار نیست مناسب می‌باشد. گزینه‌های جراحی عبارتند از:

جراحی کاهش حجم ریه: در این جراحی گوه‌های کوچکی از بافت آسیب‌دیده‌ی ریه از قسمت فوقانی آن برداشته می‌شود که به افزایش فضا در حفره‌ی قفسه‌ی سینه و آزادی عمل بیشتر برای قسمت باقی‌مانده‌ی سالم آن می‌انجامد. در برخی موارد این عمل به افزایش کیفیت زندگی و بقای بیمار منتج می‌شود.

پیوند ریه: این عمل شاید گزینه‌ای برای برخی باشد که معیارهای خاصی دارند. پیوند توانایی تنفس و فعالیت را افزایش می‌دهد. اگرچه، این عمل عمده‌ای است که خطراتی جدی به همراه دارد؛ مثل پس زدن ارگان و فرد باید تا آخر عمر از داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی استفاده نماید.

بولکتومی(Bullectomy): فضاهای هوایی بزرگ(bullae) زمانی که کیسه‌های هوایی تخریب می‌شوند در ریه شکل می‌گیرد. این فضاها با افزایش حجم موجب مشکلاتی می‌شود. پزشکان این فضا را برای تسهیل جریان هوا برمی‌دارند.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی

تکنیک‌های کنترل تنفس

کنترل سرفه‌ها، نوشیدن مقدار زیادی آب و استفاده از مرطوب‌کننده برای تمیز کردن راه‌های هوایی

ورزش منظم

مصرف غذاهای سالم

 اجتناب از دخانیات، آلودگی هوا و دود دست‌دوم

ملاقات مرتب پزشک حتی وقتی همه چیز خوب پیش می‌رود.

اطمینان از زدن واکسن سالانه‌ی آنفولانزا و مشورت با پزشک درباره‌ی واکسن نومونیا

پیشگیری

برخلاف برخی بیماری‌ها، COPD دلیلی مشخص و راهی واضح برای پیشگیری دارد. عمده‌ی بیماران مربوط به افراد سیگاری است و بهترین راه برای پیشگیری هم عدم استعمال یا ترک دخانیات می‌باشد.

 اگر سیگاری کهنه‌کاری هستید، عمل به این جمله‌ها به راحتی خواندن آن‌ها نیست؛ به‌ویژه اگر قصد دارید آن را ترک کنید. هر چند بار که شکست خورده‌اید مهم نیست، به ترک سیگار ادامه دهید! داشتن برنامه‌ای برای ترک حیاتی است و همین عامل مهم‌ترین فاکتور برای جلوگیری از آسیب بیشتر ریه می‌باشد.

قرار گرفتن در معرض دود و غبار مربوط به محل کار نیز عامل خطری برایCOPD می‌باشد. اگر چنین شغلی دارید با کارفرمای خود برای محافظت از سلامتی‌تان صحبت کنید؛ مثلاً برای استفاده از تجهیزات محافظ تنفس.